تشکیل انجمن اخوان الصفا یکی از جنبشهایی که میتوان از عوامل روشنگری در جهان اسلام برشمرد ، تشکیل انجمن اخوان الصفا در قرن چهارم هجری بود. اخوان الصفا انجمنی سرّی متشکل از دانشمندان و فلاسفه بود که در حدود سال 373 هـ / 983 م در بصره با شعبه ­ای در بغداد تأسیس یافت. این انجمن همواره جلساتی برپا می­کرد که در آن اعضاء به نوبت رساله­هایی در موضوعات علمی و فلسفی و مذهبی تهیه ودرحضور جمع انجمن قرائت می­کردند. هریک از این رساله ها حاوی مطالبی بدیع ونوآوریهایی بود . اصطلاح «اخوان الصفا» از عربی به انگلیسی به انحاء گوناگون برگردان شده است که از آن جمله است «برادران پاک[1]»، «برادران صمیمی[2]»، «برادران یا دوستان وفادار[3]». عنوان کامل انجمن به عربی «اخوان الصفا و خُلّان الوفاء و اهل العدل و ابناء الحمد» بوده است، یعنی برادران پاک یا مخلص، یاران وفادار، مردان عدل و فرزندان نیک کردار. در خصوص وجه تسمیة اخوان الصفا توضیحات مختلف داده­اند. هدف اصلی برادران، به طوری که گفته شده، زندگی برپایه اخلاق انسانی،  از طریق همکاری متقابل و تعاون و وفادار ماندن انسانها به همدیگر بوده است. به نظر نیکلسن (خاورشناس واسلام شناس انگلیسی قرن ۱۹) اخوان معتقد بودند احکام دینی (شریعت) در آن عصر به شائبة نادانی،جهل و خطا آلوده گردیده، ‌یعنی جامعه مسلمانان تحت لوای تمسک به شریعت بکلی از موازین اخلاقی جدا و به یک جامعه بی اخلاق مبدل شده بودند و در چنین شرایطی تنها طریق پاک کردن و پیراستن آن، احیای اخلاق عقلانی و فلسفی است. این امر می­رساند که ایشان آرزومند نوسازی روحانی و اخلاقی اسلام از طریق تعقل و خرد گرایی بوده­اند. [1] . Brethren of Purity [2] . Brethren of Sincerity [3] . Faithful Brethren or Faithful Friends