مطالعه در تاریخ تمدن بشری نشان می دهد که  سیر رشد علم و فرهنگ در هر نقطه ای از کره خاکی همواره به موازات وجود آزادی بیان و اظهار نظر انجام گرفته است. در منطقه اسلامی شواهد زیادی برای صدق این مدعا وجود دارد. ما برای نمونه فقط به منطقه ری درقرن چهارم هجری که یکی از مراکز وحوزه های علمی بوده اشاره می کنیم. این منطقه در این مقطع  شاهد دو چهره فرهیخته از بزرگانی است که از نظرمبانی فکری کاملاً بایکدیگر متمایز بلکه متضادند. محمد زکریای رازی(۲۵۱ – ۳۱۳ ه‍جری قمری) و ابوحاتم رازی (متوفی 322هجری قمری). ولی با آزادی کامل در جلسات علنی به گفتگو می نشستند. به یقین گفتگوهای آنان در پیشبرد دانش الهیات سهم عظیمی داشته و دارد. جالب آنکه میان آنها درمسائل دینی، کلامی و الهیاتی، تفاوت بسیار شگرف بود. زکریای رازی به گفته هانری کربن در مقدمه‌ای که بر جامع‌الحکمتینِ ناصر خسرو نوشته می‌گوید وی که مردی خدا پرست بود، نبوت و وحی را نفی می‌کرد و ضرورت آن را نمی‌پذیرفت.(  کربن، هانری (۱۳۸۸). ترجمهٔ شهروز خنجری. «نقد آراء محمد زکریا رازی در جامع‌الحکمتین ناصرخسرو». مجله معارف، شماره69ص152». از نظر رازی همهٔ انسان‌ها قدرت و توانایی رسیدن به معرفت و دانایی را دارند، و لذا از لحاظ توانایی کسب معرفت با هم برابرند و بر یکدیگر هیچ برتری‌ای ندارند. متن کامل : https://roshangaridini.org/?p=1864