शिवनेरी किल्ला म्हणजे एका तळपत्या सूर्याचा उदय ! शिवनेरी किल्ला म्हणजे शिवाजी महाराजांचे जन्मस्थान ! ह्या मालिकेच्या ह्या शेवटच्या भागात आपण शिवछत्रपतींच्या आयुष्यातल्या सगळ्या महत्वाच्या किल्लयांची सफर पूर्ण करून रेंगाळणार आहोत शिवनेरीवर ! जिथून हि कथा खऱ्या अर्थाने सुरु झाली होती !

“गड आला पण सिंह गेला !” ही तानाजी मालुसरे ह्यांची प्रसिद्ध गोष्ट ज्या किल्ल्याशी संबधित आहे तो किल्ला म्हणजे सिंहगड ! जाणून घेऊया त्याचा इतिहास.

सिंधुदुर्ग आणि विजयदुर्ग आजही महाराजांचा गौरवशाली इतिहास बेधुंद लाटांच्या गजरात सांगत दिमाखात उभे आहेत. जाणून घेऊया ह्या दोन्ही समुद्री किल्ल्यांचा इतिहास.

आजही हा किल्ला स्वतःची आध्यात्मिक संपत्ती टिकवून दिमाखात विराजमान आहे, अगदी एकाघा तेजस्वी तपस्वी संतासारखा ! तो गड म्हणजे – सज्जनगड !

"विशाल " म्हणजे भव्य, प्रचांड, असीमित ! अगदी असंच इतिहास असणारा महाराजांच्या राज्यातला किल्ला म्हणजे "विशाळगड"!

ऐकुया गाथा अश्या एका गडाची, ज्याने पाहिला शिवराज्याभिषेक ! मोघलांच्या सत्तेला आव्हान देणाऱ्या शिवाजी चं छत्रपती शिवाजी महाराज ह्यांचात झालेलं रूपाांतर ! मराठा इतिहासाचा अभिमान आजही स्वतःच्या अंगाखंघांवर बाळगणारा हा गड आहे किल्ले रायगड !

महाराजांच्या राज्यात असा एकमेव किल्ला होता जो कायम अजिंक्य राहिला ! असं काय रहस्य होतं ह्या किल्ल्याचां ज्याने ह्याला अजिंक्य बनवलं?

महाराजांचा गौरवशाली इतिहास मिरवणारा किल्ला म्हणजे पन्हाळा ! बाजीप्रभू देशपांडे ह्यांच्या पराक्रमाने पावन झालेली ही जमीन आज इतिहासकार आणि पर्यटक दोघांनाही खुणावते आहे.

ज्या किल्ल्यावर छत्रपती शिवाजी महाराजांनी खऱ्या अर्थाने राज्य केलं तो गड म्हणजे राजगड. त्यांच्या आयुष्यातला उमेदीचा काळ त्यांनी ह्या किल्ल्यावर घालवला होता. त्यांच्या वास्तव्य देखील ह्या किल्ल्यावर दीर्घकाळ होतं असं म्हणता येईल.

तोरणा किल्ला हा पर्यटनासाठी जितका आकर्षक आहे, तितकाच मोठा आणि भव्य इतिहास ह्या किल्ल्याला लाभला आहे. स्वराज्यातील एक अत्यंत महत्वाचा किल्ला म्हणून तोरणा किल्ला ओळखला जातो.