Episodes
Dapi il 1923 stat ella ferma e franca sco in veder schember – en la litteratura ed er en l'istorgia da l'identitad rumantscha: la poesia «Tamangur». En ella conguala l'autur engiadinais Peider Lansel in guaud «aintasom S-charl ingiò sun rafüdats tuots oters gods» cun il destin dal rumantsch, «nos linguach prüvà» «chi dal vast territori d'üna jà in uschè strets cunfins uoss'es ardüt». Era cun questa poesia ha la Rumantschia cumbattì ils onns 20 e 30 dal tschientaner passà cun success per la...
Published 12/17/23
Prest mintgin da nus ha almain in padrin ed ina madritscha. E sche nus daventain pli tard sez padrin u madritscha, è quai in'onur ed in plaschair. Malgrà quai vegn questa incumbensa er gugent titulada sco «uffizi da la nauscha conscienza». Danunder deriva quest uffizi e co è el sa midà en il decurs dals tschientaners? Daco tschernivan ins pli baud gugent era trais madritschas e dus padrins per mintga uffant? Tge aspectativas han ozendi geniturs e spirituals envers in padrin? Tge far sche...
Published 12/10/23
La naschientscha d'in uffant vegn savens descritta sco il pli bel di en la vita d'ina mamma u d'in bab. Che gist la fasa a l'entschatta, cura ch'i dat or da duas persunas tuttenina trais, n'è betg mo rosa, s'accorschan ins per part pir cura chins è gia entamez.  La Marella raquinta l'istorgia persunala da Rahel Gasser, ina dunna giuvna dal Partenz. Sia istorgia è exemplarica per las var 12'500 mammas en Svizra che dattan mintgonn suenter l'uschenumnà «eveniment legraivel» en ina crisa. Era...
Published 12/03/23
Emissiun a chaschun dal 100avel anniversari da La Divina, Maria Callas. Maria Callas raquinta sia vita en l'emprima persuna. Questa Marella è numnadamain in diari fictiv che sa basa sin intervistas, litteratura secundara e sin quai che Maria Callas numnava «la suletta lingua ch'ella discurria propi», la musica. «Jau hai duas persunas en mai. Jau vuless gugent esser Maria, ma jau stoss er adina satisfar La Callas.» Maria Callas ans raquinta da si'uffanza a New York, quella giada anc sco...
Published 11/26/23
Ils set d'october ha provocà la mazzacra da la gruppa da terror Hamas ina nova guerra en il Proxim Orient. Ussa furiescha l'armada israeliana cun tut sia pussanza militara tras la Strivla da Gaza. Millis e millis da persunas civilas vegnan victimas.  Cun tut quai che succeda è era sa resveglià in malspiert, che tutgava per bleras e blers da nus plitost tar il passà – l'antisemitissem. La Marella s'approximescha a quest fenomen e dumonda tge ch'è antisemitissem, danunder ch'el vegn e daco...
Published 11/19/23
Han dunnas in problem da vegnir a frida cun raps? Natiralmain betg. Ellas en gist uschè cumpetentas – u betg cumpetentas – sco umens en dumondas finanzialas. E tuttina mussan differents studis e statisticas che la branscha da finanzas è anc adina en mauns dals umens, che 30% da las dunnas èn dependentas finanzialmain da lur partenari, che bunamain 15% da las dunnas tranter 30 e 39 onns n'han betg in agen conto e che dunnas èn pertutgadas dubel uschè savens sco umens da povradad suenter la...
Published 11/12/23
En il magliacudeschs discurra Esther Krättli cun giasts davart cudeschs che dattan en egl. En la «Theatergeschichte der Drei Bünde» ha il scienzià da teater Manfred Veraguth perscrutà differentas furmas dad inscenaziuns teatralas tranter il 1500 ed il 1800. Sper teaters ambulants e tradiziuns da tschaiver vegnan descrits era process penals inscenads. Il roman «Cavardiras» da Guido I. Tomaschett raquinta dal temp nua che la nova lingia da la Viafier retica tranter Glion e Mustér è vegnida...
Published 11/05/23
Alcohol è omnipreschent en noss mintgadi. Tar blers eveniments socials tutga il cüpli u il magiel vin per far viva simplamain vitiers. Da problems u dependenza d'alcohol vegn discurrì pauc. Alcoholichers ed alcoholicras èn persunas sco ti ed jau. I po capitar a mintgin da survegnir in problem d'alcohol. Tenor las cifras da l'Uffizi federal da sanadad èn en Svizra radund 250'000-300'000 persunas dependentas d'alcohol. Mintga terza persuna ha insatgi cun in problem d'alcohol en ses conturn. La...
Published 10/29/23
Entant che tuts spetgan plain mirveglias sin ils emprims resultats da las elecziuns dal Cussegl naziunal e Cussegl dals chantuns, porscha la Marella in prolog cun istorgias, fatgs e cifras da l'elecziun actuala ed ils cumbats dal passà. Dapi 175 onns pudain nus, l'entschatta mintga trais pli tard mintga quatter onns, eleger in nov parlament naziunal. En october dal 1848 han ins elegì en Grischun en districts electorals separads ils emprims quatter cussegliers naziunals. Dapi alura han 84...
Published 10/22/23
Cura essas Vus ids l'ultima giada a pe blut? Avais sentì sco che glera piztga, quant lom che mistgel è e quant agreabel ch'igl è dad ir sur asfalt, stgaudà dal sulegl? Nossa redactura fa l'emprova e va dus dis mo a pe blut. E – realisescha ch'ils pes èn bler dapli che mo il fundament da noss corp. Ir a far cumpras, cun il tren, spassegiond en citad ubain en ina ustaria nobla – e tut quai senza chalzers. Quel experiment fa la Marella. Durant dus dis esi scumandà da trair en soccas, stgalfins...
Published 10/15/23
Ina docu-ficziun davart la vita e l'istorgia dal famus nunenconuschent Jon Luzzi (1856-1948), il Don Quichotte da Strada. Jon Luzzi è naschì a Strada, creschì si sco figl d'in randulin engiadinais a Lucca en Italia. Là studegia el teologia, fa gronda carriera sco professer d'universitad e lavura per 25 onns vid la translaziun da la Bibla en talian modern, cun la finamira da render la Sontga Scrittira accessibla a tuttas e tuts. Quai è quella giada en l'Italia catolica, nua che la Bibla en...
Published 10/08/23
In'emissiun deditgada a Tumasch Dolf: in sguard en il passà, en il preschent ed en il futur. Sco gia ses bab e ses tat è era Tumasch Dolf stà magister, quai durant bunamain 50 onns. Ma ozendi è el cunzunt anc enconuschent per sias activitads ordaifer la stanza da scola. Cun agid da material d'archiv purtretescha La Marella quest um e ses divers talents, ed ella fa er ina visita en la chasa paterna da Tumasch Dolf, nua che sias ertavlas èn per il mument vid far urden. Ulteriurs temas: La...
Published 10/01/23
La Marella envida ad in viadi auditiv da Samedan a Tirano ed enavos. «In siemi» numna il chau-tren Luzi Oberer ses mastergn, i dettia strusch in di ch'el n'haja betg tschaffen dad ir a lavurar. Ses pli grond plaschair è il contact cun ils osps; per el è «ses» tren sco in hotel nua che tut sto esser en urden, per che mintgin e mintgina sa sentia bain. «Jau vi guardar ch'i giaja bain cun tut mes passagiers, da la poppa en la charrotscha enfin tar il vegliet ch'è in zic pers.» Luzi Oberer,...
Published 09/24/23
Ils 22 d'october elegia la Svizra in nov parlament. Var 5,5 milliuns persunas èn clamadas a l'urna, bleras vegnan a desister – la participaziun ad elecziuns naziunalas importa dapi decennis main che 50%. Mo daco, e tgi va insumma anc ad eleger? Gnanc la mesadad da las persunas cun il dretg d'eleger na vegn probablamain a participar quest atun a las elecziuns naziunalas. Tar la giuventegna è la participaziun anc bler pli bassa. Vitiers vegnan bleras e blers che na dastgan betg ir ad eleger,...
Published 09/17/23
En l'Italia cumbatta Garibaldi per l'independenza, a Vienna revolteschan lavurants, a Francfurt e Paris debatteschan assambleas naziunalas davart constituziuns. L'onn 1848 è in onn sco nagin auter en l'istorgia europeica. Tut l'Europa è en moviment e cumbatta per dretgs e libertads. In stadi è pli spert che tut ils auters, la Svizra. L'onn 1848 entra en vigur la Constituziun federala ed uschia nascha amez l'Europa l'emprim stadi modern. La via a quella Constituziun è dentant stada spinusa,...
Published 09/10/23
1'606 fegls da notas che n'èn betg vegnids stampads per laschar tunar las cumposiziuns scrittas, mabain per laschar tunar las cassas. Las notas èn vegnidas tramessas per posta da pachets da l'Ecuador en Svizra. Ils pachets cuntegnevan dentant dapli che mo melodias finas: numnadamain cocain. En ina cuschina da cocain, installada en inabitaziun da vacanzas a Laax, vulevan plirs umens extrair l'onn 1993 il cocain pur dals fegls. Profitar avess stuì in cartel da drogas sidamerican. Ma in agent...
Published 09/03/23
Dapi il 1999 datti il lavuratori da stampar en il chastè da Haldenstein. El è vegnì fundà cun l'intent da pussibilitar ad artistas ed artists figurativs in access favuraivel a las tecnicas da stampar classicas. Ed uschia da promover la lavur stampada professiunala. La Marella ha pudì accumpagnar l'artista Ursina Gianotti ed il litograf Joachim Dierauer durant la creaziun dad ina litografia. Far ina litografia è ina procedura cumplexa. I dovra temp, pazienza, concentraziun, enconuschientscha...
Published 08/27/23
Els èn quels che pon decider persuls in gieu, saja quai cun paradas miraculusas u er cun sbagls fatals. In sguard sin la fascinaziun da l'esser goli. Els sajan in zic battaglinas, spinochels u simplamain auters che tschels giugaders. Pleds ch'ins auda savens en connex cun ils golis, tuttina sch'i sa tracta d'in goli da ballape u da hockey sin glatsch. Ma è quai propi uschia? Cler è ch'ils golis èn sportists singuls en in sport d'equipa. Els èn savens per sasezs ed han tut in'autra rolla...
Published 08/20/23
Il stgaudar cun laina è pli actual che mai. Dad ina vart entschaiva bainprest puspè la stagiun fraida, da l'autra survegn il stgaudar cun laina ina muntada actuala en vista a las dumondas d'energia che vegnan ad ans fatschentar anc pli fitg en il futur. Fin che la stiva è chauda datti bler da far. Igl è da far laina! L'autur Casper Nicca, che fa sez laina, ha perquai vulì savair dapli dal far laina ed ha fatg in viadi tar glieud che viva dal e cun il far laina. El è ì tar in interprendider...
Published 08/13/23
Ozendi dura in sgol da Paris a Mauritius be 11 uras. L'onn 1765 era quai in viadi da 4'000 uras, en bartga sur la mar. Sin ina da quellas bartgas è er Gion Casper Collenberg passagier. El raquinta dal viadi d'in mez onn. Il giuven chombrer da Lumbrein accumpogna ses patrun, in ritgun da Paris, sin l'insla colonisada dals Franzos. Per ses confamigliars en Lumnezia scriva el in rapport detaglià da quest viadi che dura in mez onn e che oscillescha tranter lungurella da plum e cumbats per vita e...
Published 08/06/23
I dat ellas in pau dapertut, las aclas che vegnivan pli baud duvradas dals purs e ch'èn oz per blers in lieu da brama. Chamonas midan maun savens entaifer la famiglia e quellas paucas che vegnan sin il martgà cuntanschan per part pretschs dad in u era da dus milliuns francs. En ils parlaments chantunals e federals discut'ins dapi onns, sch'ins na duess renovar ed amplifitgar betg mo chamonas existentas, mabain era stallas vidas che ristgan dad ir en muschna? Daco renovescha ina fundaziun ad...
Published 07/30/23
L'arena tectonica Sardona dat in'invista singulara en la naschientscha da noss culms e da nossas vals alpinas. Quai di il geolog Adrian Pfiffner. Qua stattan las muntognas sin il chau, e quai è capità avant 10 fin 20 milliuns onns. Crappa ch'era 250 fin 300 milliuns onns veglia è vegnida stuschada sin crappa bler pli giuvna, crappa da be 35 fin 50 milliuns onns. Che crappa veglia è sin crappa pli giuvna è insatge ch'ins na vesa uschiglio praticamain nagliur. Tar la furmaziun da las Alps hai...
Published 07/23/23
Era la generaziun giuvna sa lascha fascinar dal chavar cristals. Andriu Hosang, Tobias Berther, Maurizio Degonda e Simon Decurtins din tuts il medem: i dovra pazienza, direzza ed in bun nas per leger il grip. Sonda per sonda van els per la pizza a la tschertga da segns per lura cumenzar cun la lavur. Dentant saja il di gartegià, era sch'ils cristals n'èn betg da chattar. Igl è in regl, il regl da tuttina chattar insacura in furn da bellezza. Quest'emissiun è ina repetiziun dal matg 2021.
Published 07/16/23
Semnar. Plantar. Bagnar. Zerclar. Adina puspè da nov! Èn quai sulettamain obligaziuns stentusas, sch'ins ha in iert? Ubain èsi dapli che quai? Po il far iert er esser ina «meditaziun» u schizunt ina «terapia»? Da la primavaira fin l'atun sappian ins nua chattar ella, manegia l'artista Laura Bott che cultivescha tschintg ierts ad Ardez. Cumenzà cun quest'activitad ha ella, cura ch'ella è turnada en Svizra avant in tozzel onns. L'emprim fascheva ella quai per avair buns legums sin maisa, ma...
Published 07/09/23
Indesch chavaltgadras e chavaltgaders èn sa mess lemna passada cun lur manader da tura, l'Engiadinais Men Juon, sin in viadi tut spezial: traversar las Alps a chaval. L'Engiadinais Men Juon maina ina gruppa dad indesch chavaltgadras e chavaltgaders sin in viadi tut spezial: la traversada da las Alps a chaval. Sia aventura moderna maina la gruppa sin fastizs istorics, quels dal Currier da Lindau. Durant tschientaners è quel viagià emna per emna da Lindau a Milaun cun posta e martganzia. Ils...
Published 07/02/23