Battane ɓeydagol sukara e cellal sukaaɓe ko ngoƴa mawɗo, hannde, paatuɗo e alhaali ñaamdu maɓɓe. Fedde wi’eteende PUBLIC EYE yaltini ko ɓoyaani koo ciimtol kollirngol ɓeydugol suukara e ñaamanteeri sukaaɓe wano conndi wi’eteendi Cerelak ndi sosiyete Nestle moƴƴinta. Ɗum addi kuli-huli walla fayre wonannde cellal sukaaɓe yarateeɓe lebbi 6. Alaa e sagu battane ngol ɓeydagol suukara e ñameele sukaaɓe.. Ko e ndee toɓɓere njeewtaten altine hannde 29 lewru 4ɓurdu, yaadude heen e Dr Kumma BOLI,...

Altine hannde 22 lewru 4ɓurdu njeewtaten ko e alhaali yimɓe waylooɓe nguru ɓanndu mum en ɓaleewu haa wonta ndanewu, tawo ko e nder leyɗe men Afrik, hol caɗeele gonɗe hen? Njaɓɓatoɗen ko dokteer Fatumata LI, hertorɗo ñabuuli paatuɗi e nguru e faransire ina wi'e "dermatologue", oo jeertini e ko faati e ranwinde nguru ɓanndu mum. E ɗum oo hollitii wonnde alhaali oo ina hulɓinii sabu ñawɓe ñawu kanseer wonnooɓe e nder cuuɗi cafrirɗi gila lewru 12ɓuru hitaande faltiinde ndee, fof maayi.

Heɗiyannkooɓe Rfi Fulfulde on salminaama. Ka taskaram mon cellal ko ngalu en yewtay hannde fii huutorgol ekuteer. Ko huunde teskaande hannde e nder renndooji men. Woni ko fii notaade telefon, heɗaade ojooji Whatsap, walla heɗaade gaaci / gimi maa mbiyen misik e ko nanndi hen. Kono caggal mbelamma dañateeɗo heen, ɗum ina waawi jibinande neɗɗo oo caɗeele nanɗi. Holno huutorgol ekutooruuji ko juuti battinta e noppi men? Gila e caɗeele nanɗi haa muusalla noppi e geɗe goɗɗe. Ko Doktor Alfa Umaar,...

Altine hannde 8 4ɓurdu, njeewtaten ko e holno yimɓe wuuruɓe e nokkuuje mbulɗe mbaɗata tawa ɗomka tampintaaɓe e nduu lewru suumaye ? Ko Aminata Darame, hertorɗo ñaamdu, mbismi ɗen kadi e ndee yeewtere Cellal ko Ngalu. Ma en keɗɗo e yeewtere men nde Dr Abu CAAM, hertorɗo ñawndugol nayeeɓe, o halanata en holno mawɓe kaani horrirde ?

Ko alhaali koorka ngarɗen yeewtude fii mum e ndee altineere, hannde, 1 lewru 4ɓurdu. Ngarɗen hannde ko yewtude ko faati e ñaamdu moƴƴinooru cellal e nder nduu lewru Sumaye. jeertina ko haana woɗɗeede e no haanaa ñaamireede. Ko Aaminata Darame woni koɗo men, ko o hertorɗo ñaamdu. Kono hadde men arde e makko en keɗoto yoga e heɗiyankooɓe Cellal ko Ngalu ɓe anndina en no ɓee nguuriri e  nduu ɗoo lewru teddundu.

Cellal ɓooye men ko huunde hittunde e nguurndam neɗɗo. Ko kanje siiwata, laɓɓina ƴiiiƴam neɗɗo, itta kala tuunɗe immotooɗe e terɗe meɗen. Nawnaare ɓooye no hattojini e ndarɗe heriiɗe.Mallol sinuwani wi'i: "Cellal e ñawu ko e tekteki fuɗoto kono ko e nder ɓooye feeñata". Ngol mallol ina holli walla firti nafa ɓooye e haanugol dankaade walla hilnaade walla reenudeede ɗe.Hannde e oo altine 25 lewru 3ɓurdu njeewtuten ko alhaali nawnaare ɓooƴe e fransire ina wiiye "Insuffisance rénale"....

E altine hannde, ñannde 23 lewru 10ɓuru kalateen koo no yowtii e ñawu kanseer enɗi. Hitaande kala ko nduu lewru 10ɓuru heertinanaa nguu ñawu . Toɓɓere men faati ko anndugol nafa gonɗo e ƴewndagol ɓanndu mum gila law humpitoo so tawii no wonndi walla wonndaa e ñawu ngun. En yeewtidat e Dr Muhamadu Bashiir BA cafroowo senegalnaajo hertorɗoKanseer. E nder yeewtere men ndee kadi en keɗoto seedotande rewɓe ɗiɗo wuurduɓe e kanseer.

Hannde altine 11 lewru 3ɓurdu njeewteten ko e baŋŋe kanseer  prostaat. Ñawu hewngu heɓde worɓe so taawi duuɓi maɓɓe ngoɗɗike. Holko woni nguu ñawu "prostate"? Holko addata ngu? Mbelle ñawu nguu ina jogii safaara? Ngam heɓde hen ko ɓuri laɓde, en njaɓɓoto jooni Dr Yaya SOH, hertoɗo nguu ñawu.

Burkina Faso ina teskaa ton hannde jaalagol ñawu wi'eteengu came. "Rougeole" E bi'ol gardiiɗo suudu renoondu cellal ɓiɓɓe leydi ndii, ñawu nguu ɓuraa teskeede ko e cuuɗi cafrirɗi ngonɗi e nder diiwe wuddu e rewo Burkina. O ɓeydii e ɗum wonnde yimɓe ujune e teemeɗɗe ɗiɗi e 70ɗo no ngondii e ñawu nguu e tee ɗum ko e nder lebbi nayi gadiiɗi e nde hitannde 2024.Ko e nguu ñawu came njeewteten fii e altine hannde 4 lewru 3ɓurdu eɗen jaɓɓii  e Dr Zommbo Yaya, cafroowo to Burkina Faso.

Oɗon fotta e maɓɓe e dow laawi, walla tawon eɓe njooɗii e sera galleeji walla e nder cuuɗi. Ko ɓen ngonni mawɓe nayeeɓe, ronkuuɓe hannde nde tawno doole maɓɓe fof ko moƴƴingol nguurndam meeɗen ɓe mbaɗii ɗum. Hannde, altine, 26 lewru 2ɓuru e yeewtere men Cellal Ko Ngalu, njeewteten ko e alhaali maɓɓe, holno ɓee mawɓe haani topitireede e baŋŋe cellal haa e ñaamndu maɓɓe? Holɗi e soklaaji maɓɓe kaanuɗen waɗtoreede hakkil e dow?

Tedduɓe heɗiiɓe Rfi Fulfulde, mi salminii on kadi mi juriima on sane! Njeewteten altine hannde 25 lewru 12ɓuru ko fii ndee nawnaare hakkile noddirteende "Alzheimer" e ɗemngal faransiire . Woɓɓe no noddira nden e fulfulde  "helo hoore". Ɗum woni neɗɗo oo no yejiɗta ko heewi, hakkile makko ina wirnoo e sahaaji, yaha haa jooma mum natta wawaade hoore mum waɗugol hay huunde. Nde nawnaare ɓuri hewde teskeede ko ka nayeeɓe ɓen. Holko addata "Alzheimer" ? Mbele ndee nawnaare no joggii safaare? Mbele...

Ko holno doktorooɓe poti haaldude/yeewtitde e yimɓe ɓee ngam anndindeɓe rafiiji ɗi ɓe nji'ii e maɓɓe ɗii ? Ko e ndee toɓɓere kaalaten hannde, altine, 12 lewru 2ɓurdu e yeewtere men Cellal Ko Ngalu. Bandiraaɓe heɗiiɓe, on calminaama, on mbiismama !Koɗo men e o taskaram ko Dr Zombo Yaya, cafrowo to Burkina Faso.

Bandiraaɓe heɗiiɓe, onon e jam. Bismilla mon e yewtere men Cellal ko Ngalu. Caggal nde njeewtuɗen e altine yawtunde ko faati e alhaali rewɓe sowiiɓe e ko deɓɓo sowiiɗo haaniwaɗude e ko haana waɗude ngam reenude cellal makko e ɓiɗɗo mo o sowii, hannde en yewtan ko yowitii e nooneeji jibingol. Nde tawunoo rewɓe woɓɓe jibinanan hoore mun, woɓɓe opeere maa huutora cafaaje walla "pikiir" wi'eteeɗo "Peridural". Koɗo yewtere ndee hannde Kajjatu BA, jenikologjo, jeyaaɗo Senegaal. Bismilla mon e kaa...

Hannde e altine 29 lewru 1ɓuru ka taskaram men cellal ko ngalu, en kaalan ko faatii e alhaali rewɓe sowiiɓe (reeduuɓe). Ko holɗum debbo sowiiɗo haani waɗude ngam reenude cellal makko e cellal ɓiɗɗo mo o sowi on . Holko debbo reeduujo haandi e mun? Holko woni ko o handaa e mun? Ko holɗum reeduujo haani waɗude ngam jibingol ngol newanoo ?En yewtidan e Dokteer Kajjatu BA, jenikologjo, jeyaaɗo Senegaal. Bismilla mon e yewtere nden.

E yeewtere men Cellal ko Ngalu hannde e oo altine 22 lewru 1ɓuru nganduɗen e dingiral men ko toɓɓere fatuunde e coftal-ɓalli, holko woni nafa mum e cellal men. Enen ngandi e oo saha  ko e foolotiro fukku-koyngal deesewal Afrik.Ko ɗum waɗi  adduɗen ndee toɓɓere tawi faandare ndee ko duusde, hirjiinde walla jeertinde on. Ko haa holto njoguɗon pellital e cuusal dillinde ɓalli mon. Nde tawnoo, kadi, coftal ɓalli no waawi waylude ko heewi e neɗɗo, baŋŋe cellal e deeƴere hakkile makko. E nder...

Bismilla mon e yeewtere Cellal Ko Ngalu. Mbele oɗon ngandi nguu ñawu wi'eteengu "Trisomie 21" ? Ñawu nangoongu sukaaɓe. Woɓɓe no heɓangu ado ɓe jibineede. Ko ndee toɓɓere ngaɗuɗen altine hannde 25 lewru 9ɓuru. Ko Dr Gida LANNDURE, malinaajo hertorɗo ñawu "Trisomie 21", njaɓotoɗen ko yewta en maale maggu e no ngu ñawndirtee? So ngu anndaama law mbele hingu waawi safreede? Caggal ɗum, en njokkat yeewtere men Cellal ko Ngalu e roggere men Ngurndam Ngendiigu, enen e Dr . Lamaraana JALLO.

E nder yeewtere men Cellal ko Ngalu, hannde altine ñannnde  8 lewru lewru 1ɓuru njewtat ko yowitii e jabeeti (nawnaare sukaara). Holno ngu ñawu reentortee? So neɗɗo heɓii ngu kadi ko holno o wawaata wuurdude e maggu? Koɗɗo men e ndee toɓɓere ko Dr Moodi Abdulaay BARI, hertorɗo jabeeti jeyaaɗo Gine. E nder taskaraam on yeewtere ndee en heɗoto Habibata Siise, jeyaaɗo Mortani, omo darni fedde daraniinde wonduɓe e ndee nawnaare.

Heɗiyankooɓe tedduɓe, yo hitaande 2024 nde wonan en ɓural, ɓamtaare, ɓeydaare e cellal. E yeewtere men aranere e ndee hitaande no  faati e anndugol ko holno neɗɗo wawata waɗude haa o heɓɓa ñamndu fotondirndu walla moƴƴuru ? O waasa ñaamde haa o ɓurtina walla o ñaama ko heɓi kala haa ɗum addana mo caɗeele.

Tedduɓe heɗiiɓe Rfi Fulfulde, mi salminii on kadi mi juriima on sane! Njeewteten altine hannde 25 lewru 12ɓuru ko fii ndee nawnaare hakkile noddirteende "Alzheimer" e ɗemngal faransiire . Woɓɓe no noddira nden e fulfulde  "helo hoore". Ɗum woni neɗɗo oo no yejiɗta ko heewi, hakkile makko ina wirnoo e sahaaji, yaha haa jooma mum natta wawaade hoore mum waɗugol hay huunde. Nde nawnaare ɓuri hewde teskeede ko ka nayeeɓe ɓen. Holko addata "Alzheimer" ? Mbele ndee nawnaare no joggii safaare? Mbele...

Hannde, altine 18 lewru 12ɓuru, Cellal ko Ngalu no addi toɓɓere faatunde e nawnaare AVC. Nguu ñawu no jaali e nder dunuyaaru nduu fof. E nder Afrik ley Sahara, ko AVC woni ñawu tataɓu ɓurngu warde yimɓe kono kadi e wargol terɗe neɗɗo. Ko kanngu kadi woni ɓurngu wonde sabu  jaɓɓagol yimɓe e nder cuuɗi cafrirɗe taw ko ko yowiiti e nawnaare ɗaɗi. E yeru to CHU Fan Dakar, ko 45 e nder temedere yimɓe, Lome laamorgo Togo ko 32 woni naatude e nder serwiisiiji nawnaare ɗaɗi tawa ko AVC woni sabu mum....

Ko holno ɓesnuɗo (ɓeyɗo) haani waɗude ngam ɓiɗɗo makko heɓɓa ñaamdu moƴƴuru walla moƴƴandu cellal makko? Ko ɗum njeewteten e dow mum e altine hannde 11 lewru 12ɓuru 2023. Ko Dr Aminata DARAME, hertorɗo ñaamdu jeyaaɗo Mali, njaɓiɗen e ndee yewtere. En keɗoto, seditande Fatimata BA, debbo mo ɓiɗɗo jogii duuɓi tati kono ko kosam tan, ñaamata, o ñaamataa goɗɗum.

Hannde en yeewtat ko faati e alhaali nawnaare Sida. Aljuma paltiiɗo oo wonnoo ñalaande hertinanaande haɓude ñawu Sida. Ko ɗum waɗi men addude toɓɓere fatuundi e lekkeele ñawndirɗe ñawu nguu kono kadi e annɗe kese keɓaaɗe e mum. En kaalat kadi, e nder nde toɓɓere, ko faati e ɓeydagol nguurndam moƴƴam wonande wonduɓe e ñawu maa mbiyen nawnaare Sida. Koɗo men e ndee yewtere ko Dr Aliimu JALLO, hertorɗo ñawu Sida. En heɗo seeditannde gooto e gonduɓe e nawnare Sida.

Taskaram Cellal Ko Ngalu no yewta hannde  fii ndiyam toɓo ɗam e battane huutorgol ɗam e cellal neɗɗo.Taskaama ndiyam toɓo ɗam no huutoreede hannde e fannuuji ɗuuɗuɗi . Woɓɓe no tuɗude ndiyam toɓo ɗam walla ƴooga ɗam waɗa e looɗe fii yareteeɗam, maa yaa ka canɗi fii lootiragol ɗam. Hara ɗam ndiyam toɓo ɗam no laaɓi? Ɗam haano yareede? Hol ñabbeeli yarugol  ndiyam toɓo ɗam waawi saabaade? Ngam heɓude humpito e ndee toɓɓere, en jaɓɓoto hannde Dokteer Abdramaan Njay, gollowo to suudu safrordu...

E ndee yewtere hannde,  toɓɓere men no yowitii e huunde noddirteende « Formol », ɗum ko  conndi ndi yeeyooɓe mbaɗata e ñaameteeji  walla njaramji ɗi ɓe njeeyata wano teewu. Formol ko huunde nde safrooɓe kuutorto e cuuɗi moftirɗi maayɗe ngam,  marde ɓalli (fureeji) maayɓe ngam ɗin mbaasa waylaade walla ñulude. Ko holɗum waɗugol  « formol » e nder ñamri waawi battiinde e cellal ɓanndu neɗɗo?